Kwarc - minerał z potencjałem

Odmiany i właściwości Kwarcu

Kwarc jest minerałem z gromady krzemianów i jest on jednym z najpospolitszych minerałów występujących na ziemi. Kwarc jest drugim po skaleniach, najczęściej występującym minerałem w skorupie ziemskiej. Jest też składnikiem wielu skał magmowych, osadowych i metamorficznych. Jego udział w budowie litosfery wynosi 12% wagowych.  Nazwa kwarcu pochodzi od starogermańskiego kwarr (quarz) czyli zgrzyt lub od słowiańskiego kwardy czyli twardy (kwarda = kwarzec). Kwarc posiada wysoką twardość - 7 w skali Mohsa i oporność na wietrzenie, zarówno chemiczne, jak i fizyczne. Ma charakterystyczny szklisty połysk, na powierzchni przełamu ma połysk tłusty, przełam muszlowy, rysa biała. Kryształy kwarcu występują w skupieniach w postaci swoistych szczotek krystalicznych lub geod.

Czysty, bezbarwny kwarc nazywany jest kryształem górskim lub skalnym. Słowo kryształ pochodzi od greckiego krystallos co dawniej oznaczało lód i związane było częściowo z wyglądem kryształów oraz faktem, iż wydają się one zimne w dotyku. Kwarc występuje w wielu odmianach różniącymi się właściwościami wizualnymi jak również sposobem krystalizacji. Wiele z nich posiada własne nazwy. Kryształy kwarcu bez domieszek są bezbarwne i przezroczyste. Domieszki pierwiastków takich jak glin, żelazo, mangan nieprzekraczające setnych części procenta, a także wrostki różnych barwnych minerałów powodują zmianę ich zabarwienia. Ze względu na zabarwienie wśród form makrokrystalicznych wyróżnia się: kryształ górski (przezroczysty), kwarc dymny (brązowy), prasiolit - vermarin (przeźroczysty zielony kwarc), kwarc zielony - prase (zielona odmiana kwarcu związana z inkluzjami chlorytu), kwarc różowy, kwarc mleczny (biały), morion (ciemnoszary i czarny), cytryn (żółty), ametryn (dwubarwna, fioletowo-żółta odmiana kwarcu, będąca jednocześnie ametystem i cytrynem), ametyst (fioletowy), kwarc niebieski, kwarc żelazisty (odmiana kwarcu bogata w tlenki i wodorotlenki żelaza), awenturyn (jasnozielony). 
Ze względu na występujące w kwarcu różne wrostki i inkluzje mineralne wyróżnia się: kwarc rutylowy i kwarc sagenitowy (zawiera z złote igiełki rutylu, często nazywane włosami Wenus lub Anielskimi Włosami), kwarc turmalinowy (swoją nazwę i barwę zawdzięcza obecności igiełek czarnego turmalinu w przezroczystym krysztale), quartz rouge (kwarc z wrostkami getytu i hematytu), kwarc truskawkowy (poprzez inkluzje hematytów i lepidokrokitu), kwarc dumortierytowy (niebieski kwarc zawierający obfite wtrącenia dumortierytów).

Niekiedy kwarc zawiera również włókniste wrostki innych minerałów tj. azbest lub krokidolit,  powodujących pojawienie się charakterystycznego „efektu kociego oka”. Wszystkie te kamienie, niezależnie od barwy, ujawniają migotliwy pas przesuwający się po powierzchni kamienia wraz z jego obracaniem. W zależności od barwy, wyróżniamy: sokole oko (niebieskoszara, niebieskozielona lub niebieskobrunatna, nieprzezroczysta odmiana kwarcu z wrostkami krokidolitu), tygrysie oko (ma barwę żółtawą lub brunatną, nieraz o złocistym odcieniu. Włókna krokidolit są całkowicie zastąpione kwarcem i uwodnionym tlenkiem żelaza – getytem), bawole oko (czerwonobrunatna lub brunatna, nieprzezroczysta odmiana kwarcu, która wykazuje optyczny efekt kociego oka. Efekt ten wywołują włókniste wrostki silnie utlenionego krokidolitu , rzadziej crossytu, czy tremolitu. W kwarcowym bawolim oku minerały te zostały zastąpione przez tlenki i wodorotlenki żelaza – głównie hematytu i goethytu), kocie oko (zielonoszara, szara lub niebieskozielona, szarobrunatna, żółtozielona, a nawet biała, nieprzezroczysta odmiana kwarcu, wykazująca optyczny efekt kociego oka. Efekt ten powodują włókniste wrostki azbestu amfibolowego lub azbestu chryzotylowego. Kwarcowe kocie oko jest minerałem bardzo rzadkim).

Kwarc występuje także w wielu postaciach mikro- i skrytokrystalicznych, wśród których wydziela się formy włókniste ogólnie określane jako chalcedony i obejmujące kamienie półszlachetne takiej jak agat, onyks, chryzopraz czy karneol. Do odmian ziarnistych natomiast zalicza się jaspis i krzemień. Krzemionka występuje również w stałej postaci amorficznej (bezpostaciowej), jak opal i diatomit.

Historia

Wyroby z krzemienia  znane są już od początku epoki kamiennej (starszego paleolitu) aż do końca neolitu. Starożytni Rzymianie wykorzystywali duże, zawsze chłodniejsze od innych przedmiotów kryształy kwarcu do chłodzenia dłoni w upalne dni. Wierzono również, że kosmyki włosów bogini Wenus są zatopione w kwarcu pochodzą z lodowato zimnych strumieni górskich w których się kąpała. Kwarc wykorzystywano również do produkcji szkła. Pierwsze ośrodki szklarskie powstały prawdopodobnie w Babilonii i Egipcie prawie 3 000 lat p.n.e. Podczas I wojny światowej wykorzystywano zjawisko piezoelektryczne kryształów górskich przy wytwarzaniu i odbiorze fal ultradźwiękowych, dzięki którym wykrywano okręty podwodne. Pierwsze okulary, które pojawiły się w Europie, pochodzące z XIII wieku, były wykonane z kryształu górskiego. Wszelkie odmiany kwarcu były od wieków ogromnie cennym materiałem do produkcji biżuterii i ozdób i dzieł sztuki, często przypisywano mu magiczne właściwości. Kryształy kwarcu były uważane za wieczny lód wysłany przez niebiańskich bogów. Ametyst natomiast był w starożytności uważany za kamień skutecznie zapobiegający upojeniu alkoholowemu. W zasobach British Muzeum możemy zobaczyć Aztecką czaszka z kryształu górskiego.

Zastosowanie kwarcu

Kwarc jest cennym surowcem w przemyśle i odgrywa niezwykle istotną rolę w życiu człowieka, służy m.in do wyrobu przyrządów optycznych, jest stosowany w elektrotechnice i jako materiał ścierny. Kwarc jest również podstawą nowoczesnej elektroniki. Z czystych piasków kwarcowych produkuje się krzem metaliczny, bez którego nie było by komputerów. Z okruchów kryształu górskiego produkuje się szkło kwarcowe mające cenne właściwości w przemyśle. Czyste i dobrze wykształcone kryształy kwarcu znajdują zastosowanie jako: pryzmaty i soczewki w przyrządach optycznych, generatory ultradźwięków i drgań elektrycznych i stabilizatory częstości drgań. Stosowany jest również w przemyśle szklarskim, ceramicznym. Kwarc i jego barwne formy są używane również do produkcji wyrobów zdobniczych oraz jubilerskich. 

Ciekawy kształt, oryginalny szlif lub wyjątkowa barwa dają ogromne możliwości przy tworzeniu biżuterii, dlatego w ostatnim czasie na nowo odkryłam i pokochałam ten piękny minerał.

Inne odmiany kwarcu:

Kwarc fantomowy to rzadkie okazy, które zachwycają unikalną historią przemian zachodzących w krysztale. Często określa się je „duchami”, z uwięzionymi w środku mniejszymi kryształami, pyłami skalnymi i piaskiem, mchem i innymi minerałami.

Kwarc tytanowy czyli kwarc poddany specjalnej obróbce w komorze próżniowej. W efekcie uzyskują one nowy błyszczący wielobarwnie kolor.